በፕ/ር መሳይ ከበደ የመፍትሔ ሃሳብ ላይ ሊነሱ የሚችሉ የሰሉ ጥያቄዎች

ዘውግና ብሔራዊ አንድነት እንዴት ይታረቃሉ?

ገለታው ዘለቀ

ይህን ርዕስ የወሰድኩት በቅርቡ ቪዥን ኢትዮጵያ ከኢሳት ቴሌቪዥን ጋር በመተባበር ባዘጋጀው ጉባኤ ላይ ፕሮፌሠር መሳይ ከበደ “የኢትዮጵያ ዘውጋዊ ክፍፍሎችና የመፍትሔ ሃሳብ” በሚል ርዕስ ስር ካቀረቡት መሳጭ ጥናታዊ ጽሁፋቸው ስር ካነሷቸው መሰረታዊ ጥያቄዎች መሃል አንዱን መዝዤ ነው። ፕሮፌሠር መሳይ ከበደ በዚህ ፕሮግራም ላይ ያቀረቡት ጥናታዊ ጽሁፋቸው በርግጥ ደረጃውን የጠበቀና በሚገባ የተደራጀ ነው። ፕሮፌሠሩ ፈላስፋም ስለሆኑ አሳባቸውን በሚገባ ገልጸዋል። አስበውበት ተፈላስፈውበት በመሆኑ ክብርና ምስጋና ይገባቸዋል። በእንዲህ ዓይነት ስብሰባዎች ላይም እንዲህ ዓይነት ትንተና መኖሩ መልካም ነው።

በአሁኑ ሰዓትም ሀገራችን ኢትዮጵያ ከተወደዱ ምሁራኖቿ የምትሻውና የተራበችው ነገር ምሁራን ተጨንቀው አስበው አማራጭ መፍትሔዎችን እንዲያመጡላት ነው። በእንዲህ ዓይነት ከፍ ያሉ ጉባዔዎች ላይ የሚቀርብ ጥናታዊ ጽሁፍ ከተራ ንግግር አይነት ወጣ ብሎ አማራጭ መፍትሔ የሚጠቁም መሆን አለበት። ፕሮፌሠሩ አስበውበት ደክመውበት እንደመጡ ስለተሰማኝና ለውይይት የሚጋብዝ በመሆኑ እንደ ዜጋ አመስግናቸው አመስግናቸው ብሎኛል። ታዲያ ይህንን ስል አሳባቸውን የተቀበልኩት እንዳይመስላቸው ደሞ። ባልቀበልስ ምንቸገራቸው እንጂ።

ፕሮፌሠር መሳይ አቀራረባቸውንና ያመጡትን ሃሳብ ለመሞገት ያላቸውን የሃሳብ አደረጃጀትና ትንተና ብማርበትም በዚህ በዛሬው ጥናታዊ ጽሁፋቸው ውስጥ ለኢትዮጵያ ፖለቲካዊ ችግሮች “መፍትሔ” ብለው ባቀረቡት ሃሳብ ዘንድ ብዙ ጥያቄዎችን አስነስቶብኛል። ጥያቄ አስነስቶብኛል ብቻም ሳይሆን የመፍትሔ ሃሳብ ያሏቸው አቅጣጫዎች የኢትዮጵያን ማህበረ ፖለቲካ ችግር ፈጽሞ የሚፈታው አይነት መስሎ አልታየኝም። እናም ዛሬ ፕሮፌሠር መሳይ ባቀረቡት ሃሳብ ላይ ጥያቄ ላነሳባቸው እነሆ እርሳሴን አነሳሁ።

ፕሮፌሠር መሳይ ከበደ ከፍ ሲል እንዳልኩት ፈላስፋ በመሆናቸው ጽንሰ ሃሳቦች ይማርኳቸዋል። እሳቸውም ይህንኑ ብለዋል። ይሄ ደስ ይላል። በመሆኑም ከመግቢያ ላይ ስለ ዘውግ ፖለቲካ ምንነት የተለያዩ አስተምህሮቶችን (school of thoughts) በማንሳት አሰርድተውናል። በውነት ትምህርት ይሰጣል። priordialism, instrumentalism and constructivism የተባሉ ጽንሰ ሃሳቦችን ተንትነዋል። በዚህ ዙሪያ የፕሮፌሠር መሳይን ትንተና ለማዳመጥ እነሆ ማስፈንጠሪያው።

ወደ ውይይታችን ማዕከላዊ ጉዳይ እንግባና በአሁኑ ሰዓት ሥልጣን ላይ ያለውን የኢትዮጵያ የፖለቲካ ሥርዓት የሚገልጸው የፍልስፍና መሰረት ማለትም (priordialism) በሚገባ ሊታይ ይገባዋል። priordialism የቋንቋና ባህል ልዩነትን በጣም የሚያጎላና ቡድኖች ዘውገኝነታቸውን አጥብቀው እንዲይዙ የሚጨቀጭቅ አስተምህሮ ነው። ምሁራን ከፖለቲካ አንጻር ይህን ትምህርት ሲያነሱ ለሩዋንዳው እልቂት መናጆ አድርገው ይወስዱታል። የብሔር ፖለቲካም ቡድናዊ ልዩነትን የሚያየው priordialism መነጽርን በማድረግ ነው። የብሔር ወይም የዘውግ ፖለቲካ በዘር፣ በቋንቋ፣ በባህል፣ በደም ተፈጥሮ በሚገኝ ትስስር ላይ የሚቆም የፖለቲካ ሥርዓት መሆኑን እንረዳለን። ፖለቲካው በነዚህ ተፈጥሯዊ ትስስሮች ላይ የሚቆመው ዘውጋዊ ስሜት በፈጠረው የስሜት ኤነርጂ ላይ ስለሚቋምጥ፣ ስለሚመካበት ነው። ይህ ስሜት ገንኖ የሚታየው ደግሞ በራሱ በቡድኑ ውስጥ ሳይሆን ቡድኑ ከሌሎች ቡድኖች ጋር በሆነ አጋጣሚ ሲገናኝና ለሆነ ዓላማ ሲወዳደር ወይም ውድድር ውስጥ ነኝ ብሎ ሲያምን ነው እጅግ ኃይለኛ ሆኖ የሚገለጸው። ይህንን ኃይለኛ ስሜት የዘውግ ፖለቲከኞች ቤታቸውን ሊሰሩበት ሲያስቡ በኃይለኛ ስሜቱ በጣም ይታመናሉ። ለሚፈልጉት ዓላማም ይህ ኃይለኛ ስሜት አድራሽ ከፍተኛ ኤነርጂ እንደሚሆን ስለሚያውቁ የማንነት ፖለቲከኞች ፖለቲካቸውን በዚህ በተፈጥሮ ተሳስሮ ባለ ስብስብ ላይ ያንጻሉ። የዘውግ ፖለቲከኞች priordialist ነን ይበሉ እንጂ በተግባር ግን ዘውግ የፈጠረውን ትስስር ለፖለቲካ ሥልጣን መጠቀሚያ ማድረጋቸውን የሚያሳየው እነዚህ ፖለቲከኞች ይህንን ስብስብ ለሥልጣን ሩጫ ሲጠቀሙበት አንዱ ችግር ዘመናዊ የሆነን የፖለቲካ አስተሳሰብንም በአንድ እጃቸው ለመጎተት እየሞከሩ መሆኑ ነው። የቋንቋና የባህል ትስስር የፈጠረውን ስብስብ ለፖለቲካ ዓላማ የሚጠቀሙበት ወገኖች የፖለቲካቸው አጀንዳ ቆመንለታል የሚሉትን ዘውግ ባህላዊ ማንነት መሰረት ያደረገ አይደለም። ከዚያ ስብስብ የሚፈልጉት በዋናነት ኤነርጂውን ሲሆን ፕሮግራሞቻቸው በዘመኑ ካሉ ዓለማቀፋዊና ዘውግ ዘለል ከሆኑ የፖለቲካ አስተሳሰቦች ጋር የሚሄድ ነው። ለምሳሌ ያህል አንድ የኦሮሞ ህዝብ ድርጅት ነኝ የሚል ቡድንን ብንወስድ ይህ ቡድን የኦሮሞን ባህላዊ ቡድን መሰረት ያደረገ የማንነት ጥያቄ ያነሳና ነገር ግን የገዳን ሥርዓት መሉበሙሉ ተግባራዊ ለማድረግ ባህሉ ሳይበረዝ ለመቀጠል አይደለም የሚጥረው። ወይም ሊመሰርት የፈለገው ሥርዓት የገዳ ሥርዓት አይደለም። ሥልጣን ቢይዝ ኦሮምያን በገዳ ሥርዓት አይደለም የሚያስተዳድረው። ገዳ ለዴሞክራሲ ማስተማሪያ አድርጎ ነገር ግን ከዘመኑ አስተሳሰብ ጋር ቀላቅሎ ነው ሊቀጥል የሚፈልገው። ከመነሻው priordialism አስተሳሰብ ቢያሳይም ነገር ግን የቡድኑን ባህላዊ ማንነቶች በተሃድሶ ስም ራሱ ሲቀይር ይታያል። ከገዳ የምወስደው አለ ይላል ግን ደግሞ ሌላ አዲስ ሥርዓትም ያሳያል። ዴሞክራሲ የሚባለውን አዲስ የአስተዳደር ጥበብ ይጠቅሳል። ይህ ጥበብ ደግሞ የሁሉም ቡድኖች ባህል ነው በርግጥ። ይህንን ዘውግ ዘለል የአስተዳደር ጥበብ ይዞ ነው ዘውጌ ፖለቲካ የሚመሰርተው። ይህ ጉዳይ በርግጥ የሚያሳየው ፖለቲካው ምንም እንኳን በባህላዊ ቡድኑ ትስስር ላይ የቆመ ቢሆንም የሚፈጥረው ማንነት ግን ቅልቅል በመሆኑ ሳያስተውል አዲስ ማንነትን መፍጠሩ ነው ማለት ነው። ስለዚህ ዘውጋዊ ፖለቲካዊ ማንነት አይባልም ማለት ነው። በዘውጉ ማንነት ላይ የቆመ ሳይሆን በአብዛኛው ዘውግ ዘለል የሆነውን የዴሞክራሲ ባህል በማቀንቀን ላይ የተመሰረት በመሆኑ ዘውጋዊ ፖለቲካዊ ማንነት ሊባል አይችልም። ነገር ግን ለሂቃኑ የሚሹትና የሚጓጉለት በርግጥ ያንን ወደ ፈለጉት አቅጣጫ ሊወስድ የሚችልን ኤነርጂ በመሆኑ ስለባህሉ መቀየጥ አይጨንቃቸውም።

ፕሮፌሠር መሳይ የዚህን አስተምህሮ ነቀፌታ ሲጠቅሱ በስሜት ላይ ተመርኩዞ በመሄድ ደም እስከማፋሰስ የሚደርስ ሆኖ ሳለ ነገር ግን ቡድኖች ለምን ይከተሉታል? የሚል ነገር አንስተዋል። ይህንን ጥያቄ ለመመለስ የዘውግ ፖለቲካን መሰረት መፈተሽ አለብን። የብሔር ኢንተርፕሩነርስ ወይም ለሂቃን እንበላቸው ያንን ዘውግ የፈጠረውን የትስስር ስሜት ወደ ፖለቲካል ኤነርጂ ቀይረው ሲሄዱ ዋናው መሰረታቸው ስሜት ነው በሚለው ላይ ስምምነት አለ። ዋናው መሰረት ራሽናል ሃሳብ፣ ወይም መርኅ አይደለም። የዘውገኝነትን ስሜት መጠቀም በመሆኑ ነው በቀላሉ ቡድኑን ማንቀሳቀስ የሚችሉት። በስሜት ላይ ወይም በሰው ልጆች ድክመት ላይ የሚቆም ፖለቲካ በመሆኑ ነው ግድፈቶች ሲፈጸሙ ሰው አስተውሎ ሁኔታውን በቶሎ ለመመርመር የማያስችለው። ይሄ ተፈጥሯዊ ነው። በአለፈው ጊዜ ዶክተር ዲባባ በኢሳት ቴሌቪዥን የትምህርት ብልጭታ ፕሮግራም ላይ ጥሩ አድርጎ ገልጾታል። የሰው ልጅ ውሱንነት አለው። ፍጹም ባለመሆኑ ማለት ነው። ከነዚህ ውሱን መገለጫዎች አንዱ ደግሞ አንዳንዴ በስሜት ላይ ተመርኩዞ የሚያደርጋቸው ግድፈቶቹ ናቸው። በስነ-ልቡና ሳይንስ ውስጥም ታላቁ የስነ-ልቡና ጠበብት ሲግማን ፍሮይድ እንደሚለው የሰው ልጅ ስብዕና የተገነባው ከሦስት ጉዳዮች ነው። እነዚህም ኢድ፣ ኢጎ እና ሱፐር ኢጎ ይባላሉ።

የዘውግ ፖለቲካ የሰው ልጆችን የታችኛውን የስብዕና አካል የሆነውን ኢድ (id) ነው ሊጠቀምበት የሚሻው። ቅጽበታዊ አካባቢያዊ ርካታዎችን በማጉላት የሚቀሰቅስ ሲሆን ይህ ነገር የቡድን አባላት ስሜት ቢያስነሳ አይገርምም። አንድ ዘውጌኛ ካድሬ ሱፐርኢጎን ማለትም የሰዎችን ከፍ ያሉ የሞራልና የመርኅ ፍላጎትች ተጭኖ የቡድኑን አባላት በመቀስቀስ ጥፋት ሊያመጣ ይችላል። ሰው ለምን ይሀን ይከተላል? ፍጹም ስላልሆንና አንዳንዴ በስሜት የምናደርጋቸው ጉዳዮች ስላሉ። ለዚህ ነው ፖለቲካ ኃላፊነት የተሞላበት የቅስቀሳ ሥራ እንዲሰራና፣ የሰው ልጆችን ከፍተኛ የመርኅ ስብዕና በማዳበር ላይ ያተኮረ ፕሮግራም እንዲኖረው የሚያስፈልገው። በ1997 ዓ.ም. በሠላም ሀገር የወያኔ መንግሥት በቅንጅት መሪዎች በመድረክ በዝረራ ሲሸነፍ ቶሎ ወደ ጓዳው ሮጦ የመዘዘው ሰይፍ “ኢንተርሃሞይ” የሚል ነበር። በመርኅ ላይ መወዳደር ሲያቅተው ቶሎ ብሎ ወደ ስሜት ቅስቀሳ የገባው የቆመበት የፍልስፍና መሰረት ይሄው በመሆኑና በክፉ ጊዜ አንድን ቡድን በስሜት በማነሳሳት ስልጣኑን ማቆየት ዋናው መሳሪያ በመሆኑ ነው። ይህ የፖለቲካው ተፈጥሮ ነው። በአለማችን የተደረጉ የዘር ማጥፋት ድርጊቶች በስሜት ላይ በሚነዱ መሪዎች የተደረጉ ቅስቀሳዎች ነበሩ። የአንድን ተፈጥሮአዊ ቡድን ማንነት በማራገብና የቡድኑን አባላት በከፍተኛ ስሜት ውስጥ በመክተት ይህ ቡድን ለህልውናህ ጸር ነው በሚል ወንጀል ያስፈጸሙ መሪዎች ብዙ አሉ። አካባቢያዊ ጥያቄዎችን በማጉላትና ሱፐርኢጎ የተባለውን የሰው ልጆች ስብዕና መሰረት በመጫን በብሔራዊ ደረጃ ወይም በማህራዊ ደረጃ ትክክል ነው አይደለም የሚለውን ፍርድ የቡድን አባላት እንዳያደርጉ በማዋከብና ኢድ እንዲያሸንፍ በማድረግ ወንጀል ያስፈጸሙ ህዝብን ያሳሳቱ ብዙ ፖለቲከኞች አሉ። ለምሳሌ ሩዋንዳ ውስጥ የተፈጸመውን የዘር ማጥፋት ወንጀል ይፈጽሙ የነበሩትን ግለሰቦች ስናይ ፖለቲከኞች በስሜት እንዲሰክሩ ስላደረጓቸው ነበር። የብሔር ማንነታቸውን በማራገብና የቱትሲ አባላት ለሁቱዎች ፍላጎት ጠላት እንደሆኑ አድርጎ በማሳየትና አባላት ሱፐር የሆነውን መርኅና ሰብዓዊነትን የሚመዝነውን የሰውነት ክፍላቸውን በመጫን የኃይማኖትና የባህል ቆባቸውን ሳይቀር በማስጣልና በማሳበድ ዓለም የማይረሳውን ወንጀል እንዲፈጽሙ አድርገዋል። በኢንተርሃሞይ ቅስቀሳ ያበዱት ሰዎች በብዙ መቶ ሺህ የሚቆጠሩ ነበሩ። በ 1994 E.C ሩዋንዳ ውስጥ ለመቶ ቀናት በየሰዓቱ ወደ ሦስት መቶ ሰላሳ አራት ሰዎች ይታረዱ ነበር። ሀገር በኢንተር ሃሞይ ኦፐሬሽን አብዶ ነበር። ወንጀሉ የተፈጸመው በስሜት ነው። አይገርምም? በስሜት ስምንት መቶ ሺህ የሚሆኑ ዜጎች በመቶ ቀናት ብቻ አልቀዋል። ወንጀሉ ካበቃ በኋላ ሰው ሁሉ ወደ ነፍሱ ሲመለስ እየተላቀሰ ይቅርታ … በስሜት ነው ያደረኩት … ራሴን አላውቅም ነበር … በማለት ሲጠይቁ ይታያል። ከዓመታት በፊት አንድ ጊዜ በአንድ አለማቀፍ ኮንፈረንስ ላይ አንድ ሩዋንዳዊ ወጣት አግኝቼ ነበር። ትንሽ አወጋኝ። ይህ ወጣት ከአጠቃላይ ቤተሰቡ ለምልክት የተረፈ ነበር። የቱትሲ ጎሳ አባል ነው። ወደዚህ ኮንፈረንስም የመጣው ለጉባኤው ምስክር ይሆን ዘንድ ነበር። በጣም ያሳዝናል። ከቤታቸው ድረስ መጥረቢያ ይዘው እየገቡ ጨፍጭፈዋቸዋል። ጨፍጫፊዎቹ በትክክል በፖለቲከኞቹ ፕሮፓጋንዳ ሰክረው አብደው ነበር።

ለዚህ ነው በደም፣ ወይ በኃይማኖት ወይም በባህል ትስስር ላይ የቆመ አስተዳደራዊ አይዲዮሎጂ አደገኛ ነገር አለው የሚያስብለው። ከአንድ በላይ ባሉ የቡድን አባላት በአንድ መንግሥት ስር ራሳቸውን ካገኙ በኋላ የጋራ አስተዳደር መስርተው ለመኖር ካማራቸው የመጀመሪያው ርምጃ ፖለቲካቸውን ከዘውግ ነጥቀው ማውጣት ነው። ሀገር ይህን ይጠይቃላ። የጋራ ሀገር መመስረት ካስፈለገ ያ የጋራ ሀገር ወደ ህልውና የሚመጣው ቢቻል ከሁለቱ ቡድኖች ውጭ ባለ የጋራ ማንነት ላይ ሲቆም ነው። ይህ ሲሆን ግን ቡድኖች አንድ የሚያደርጉት ነገር አለ። ቋንቋና ባህላቸውን ሜዳ ላይ መጣል ሳይሆን ይህንን ባህላቸውን በሌላ የባህል አሰተዳደር ለማስተዳደር ቢስማሙ ጥሩ ነው። አንድ የኢኮኖሚና የፖለቲካ ማኅበረሰብ ፈጥረው በሌላ በኩል ደግሞ ባህላዊ ጉዳዮቻቸውንና ቋንቋቸውን በተለየ አስተዳደር መምራት ይችላሉ። ፕሮፌሠር መሳይ የግለሰቦች መብት መከበር ብቻውን ዘውግ የሚያነሳውን ጥያቄ አይመልስም ብለዋል። ይህንን እቀበላለሁ። የግለሰብ መብት ተከበረ ማለት የቡድንም መብት ተከበረ ማለት ነው የሚለው ሃሳብ የቡድኖችን መብቶች ለንፋስ ያጋልጣቸዋል። ነገር ግን የቡድን መብት ምንድን ነው? የሚለው ላይ ነው ብዙ ማስብ የሚጠይቀው። ቡድን እንደ ቡድን የሚይዟቸው እንደ ቋንቋና ባህል ወግ ልማዶች ዋናዎቹ ናቸው። እነዚህን መጠበቅ በጣም አስፈላጊ ነው። ይህ ማለት ግን ዘውጌኛ ፖለቲካ መቀፍቀፍ ማለት አይደለም። የቡድኖችን መብት መጠበቅና የዘውግ ፖለቲከኛ መሆን ለየቅል ናቸውና።

ሀገር ሲመሰርቱ ሁሉን ወዶ አይሆንም። ከዚህ በፊት በጻፍኳት ጦማር ላይ እንደገለጽኩት ሀገር መስዋእትነትን ይጠይቃል። ሀገር ግዙፍ ጉዳይ ነው። ቡድኖች ሀገር ሊመሰርቱ ወጥተው ደግሞ ሰስተው አይሆንም። የዓለም ሀገራት ሁሉ የቆሙትና ወደ “እኛ ህዝቦች” የተሻገሩት እያዋጡ እያደባለቁ ነው። ሀገር እንዲሁ በሰንካላ ምልክቶችና በሆታ አይቆምም። የጠራ ኪዳን ይጠይቃል። ወደ ፕሮፌሠር መሳይ የመፍትሔ ሃሳብ እንመለስና እሳቸው የሚሉት ኢትዮጵያ ውስጥ የዘውግ ፖለቲካ ይጠፋል ማለት ዘበት እንደሆነ ነው። ዘበት መሆኑ ብቻ ሳይሆን ጎጂ ሃሳብም ነው ይላሉ። ይልቅስ የዘውግ ፖለቲካንና ብሔራዊ አንድነትን አብሮ የሚያስኬድ ሞደሬት ሃሳብ ያስፈልጋል ይላሉ። ዋናው ጥያቄም እዚህ ጋር ነው እንግዲህ። እንደሚመስለኝ እሳቸው ራሳቸው በጥቂቱ priordialist ናቸው። ይህ ደግሞ ከዘመናዊው አስተዳደር ጥበብ ከዴሞክራሲ ጋር አይጋጭም ወይ። ቡድኖች ከስሜት ወጥተው በመርኅ ላይ ካልቆሙ በፌደራል ሥርዓትም ሆነ በአሃዳዊ ሥርዓት ስር መኖር አይችሉም። በዘውግ ፖለቲካና በብሔራዊ ፖለቲካ መካከል ሞደሬሽን የለም። ሁለቱም ቁጭ ብለው የሚወያዩ በአይዲዮሎጂ የተጋጩ የፖሊሲ ጉዳይ የሚያፋጫቸው አይደሉም። በዴሞክራሲያዊ መንገድ ሥልጣን እየተለዋወጡ በህዝብ ድምጽ አሸናፊና ተሸናፊ አየሆኑ የሚኖሩ አይደሉም። ጽንፍ የወጣ ልዩነቶች ያላቸው ስለሆነ ሀገሪቱን ቀጣይ በሆነ ህይወት ውስጥ እየተፈራረቁ አይመሯትም። ወይም ደግሞ ሀገሪቱ የፖለቲካ መሰረቷን በዘውግ ላይ አድርጋ ለጋራ ጉዳይ ፌደራል ላይ እንገናኝ ከሆነ ይህ አይነት የፖለቲካ አሰላለፍ በኮንፌደሬሽን አይነት ሥርዓት ካልሆነ በፌደሬሽን ሥርዓት የሚቻል አይሆንም። በእንዲህ ዓይነት ሥርዓት ላይ አንድ ዘውግ ሾልኮ ኃይለኛ እንዲሆንና ብሔራዊ ተቋማትን ሃይጃክ አድርጎ እንዲኖር በር ይከፍታል። በብሔር ፖለቲካ ጊዜ አንድ በብሔር ላይ የቆመ ኃይለኛ ቡድን ሲኖር ደግሞ ያ ቡድን አምባገነን ሆኖ ጥቂት መኖር ይቻላል። ይሁን እንጂ ሁሉም የዘውግ ፖለቲከኞች ጥቂት የኃይል መመጣጠን ካላቸው የፖለቲካው መሰረት ራሱ ለመርኅ የማይጨነቅ በመሆኑ ሀገሪቱን ወደ አለመረጋጋት ከማምራቱም በላይ ወደ እልቂት ሊወስድ የሚችል ነገር ነው። በተለይ በኢኮኖሚ ያልዳበርን መሆናችንን ተከትሎ በብሔራዊ ሀብት ክፍፍል ዙሪያ ችሮች ሲከሰቱ ቶሎ ዘውጋዊ ጥያቄ ሆነው ስለሚመጡ ሀገሪቱን ወደ አለመረጋጋት ነው የሚወስድብን። የዘውግ ፖለቲካ ሌላው ትልቅ ችግር ደግሞ የተፈጥሮ ሀብት ክፍፍል ላይ የሚፈጥረው ግዙፍ ችግር ነው። በመሬት አጠቃቀም፣ በማእድናት አጠቃቀምና በመከፋፈል በኩል ችግሮችን ያመጣል። በብሔራዊ ሀብትና በዘውግ ሀብት መካከል ግጭቶችን የሚያስነሳ ኃይል ይኖረዋል። ይበልጥ ፕሮፌሠር መሳይን ለመጠየቅ እንድንችል አሳባቸውን በቀጥታ እንመልከት።

ፕሮፌሠር መሳይ የወደፊቷ ኢትዮጵያ ሠላምና መረጋጋት ያለባት እንድትሆን አሁን ያለውን ክልል ማጥፋት ተገቢ አይሆንም ይላሉ። የሚሻለው እነዚህን ክልሎች ተቀብለን በዘውጎች መካከል አብሮ መሥራትን ማበረታታት ነው ይላሉ። በርግጥ የሚነግሩን አሁን ስላሉት ሰለነዚህ ዘጠኝ ክልሎች መሆኑ ነው? እነዚህ ዘጠኝ ክልሎች ምንድናቸውና ነው በአዲሲቱ ኢትዮጵያ የማይነኩት? ማን ፈጠራቸው? ተፈጥሯቸውስ ምን ይመስላል? የሚለውን ማንሳት ተገቢነው። ኢትዮጵያ ስትፈጠር ዘጠኝ ክልል አልነበረችም። ኢትዮጵያ ከሰማኒያ በላይ ብሔር ያላት ሀገር ናት። በዘጠኝ የተሸነሸነችው በአቶ መለስ ነው። አቶ መለስ ለምን በዘጠኝ እንደከፈሏት የሚያውቅ እስካሁን አልተገኘም። ክልሎቹ በዘውግ ላይ የተመሰረቱም እንኳን አይደሉም። አብዛኛዎቹ ክልሎች ህብረ ብሔራዊ ይዘት አላቸው። በተለይ ደቡብን ካየን በዘውግ የማይገናኙ ቡድኖች የሚኖሩበት ከመሆኑም የተነሳ ከሌሎች በተለየ በአሁኑ ሰዓት በዘውግ ላይ የቆመ ፖለቲካ አፍርሷል። ፕሮፌሠር መሳይ የደቡብ ህዝብ የተገላገለውን እንደገና ወደ ዘውግ ፖለቲካ ይመለስ ሊሉ ነው? የደኢህዴን አባላት ማለት(የደቡብ ኢትዮጵያ ህዝቦች ዴሞክራሲያዊ ንቅናቄ) በዚህ ክልል ስር ያሉ ወደ አምሳ ስደስት የሚደርሱ ዘውጎች ፖለቲካዊ ዘውጋዊ ማንነታቸውን በመልክዓምድር ላይ ለቆመ አዲስ ማንነት መስዋእት አድርገውና ተዋህደው ይታያል። በ 1995 ዓ.ም የየብሄሩን የዘውግ ፓርቲዎች አፍርሰው አንድ ወጥ ክልላዊ ፓርቲ አቋቁመናል ነው የሚሉት።

ይህ የሚያሳየው በአሁኑ ሰዓት በህወሓት (ኢህአዴግ) ሥልጣን ጊዜ በኢትዮጵያ ውስጥ ካሉ ዘውጎች አብዛኛው ዘውግ ፖለቲካዊ ዘውጋዊ ማንነቱን የሰዋበት ሁኔታ ነው ያለው ማለት ነው። ይሄ ከግንዛቤ መግባት አለበት። የደቡብ ህዝብ መፈክርም አንድነት ኃይል ነው፣ እኛ የደቡብ ህዝቦች አንድ ነን የሚል ነው። ምን አልባት ወደ ፊት ያንን ለመልክዓ ምድራዊ ትስስር የሰውትን ዘውጋዊ ፖለቲካቸውን ለሰፊዋ ኢትዮጵያ ይሰውታል። ለጊዜው ግን ደቡብ በዘውግ ላይ የቆመ ፖለቲካው ረግቧል። ሌሎች ክልሎችን ለምሳሌ ሐረሪን፣ በንሻንጉልን፣ ጋምቤላን ብንወስድ ህብረ ብሔራዊ ናቸው። ከአንድ በላይ ብሔርን የያዙ ዘውጎች አቶ መለስ በሰጧቸው ክልል መሰረት ይኖራሉ። አንድ የክልል ሕገ መንግሥት ይዘው እስካሁን አሉ። እነዚህን ክልሎች እንደማይነኩ አድርጎ ማቅረቡን ፕሮፌሠር መሳይ እንዴት እንዳዩት አላውቅም። አንዱ ጉዳይ ይሄ ነው። ወጥ የሆነ አሰራር የሌለውና ምን አይነት መርኅ እንዳለው የማይታወቅ የአቶ መለስን ክልል መንካቱ ትክክል አይሆንም ማለት መነሻው አልገባኝም። በርግጥ አዲሲቱ ኢትዮጵያ ልታስብበትና ልታስተካክለው የሚገባው ዋና ጉዳይ ይህ የክልል ጉዳይ ነው። ስለ ዘውግ ፖለቲካ ሌላው በኢትዮጵያ ሁኔታ መታሰብ ያለበት ነገር ደግሞ ከሁለትና ከሦስት ከዚያም በላይ ዘውጎች ተቀይጦ የተወለደውን ትውልድ ነው። ይህ ትውልድ በቁጥሩ ካሉት ሰማኒያ ሁለት ገደማ ብሔሮች ሰማኒያ የሚሆኑትን ይበልጥ ይመስላል። በግዙፎቹ ብሔሮች ማለትም በኦሮሞና በአማራ ነው የሚቀደመው። ከትግራይ፣ ከሲዳማ፣ ከአኙዋክ፣ ከደራሼ ወዘተ ብሔሮች ሁሉ በቁጥሩ ይበልጥ ይበልጥ ይመስላል። ነገር ግን ይህ በቁጥሩ በሦስተኛ ደረጃ አካባቢ የሚገኝ ሰፊ ኢትዮጵያዊ መሬት የለውም። ክልል የለውም። ይህ ቡድን ኢትዮጵያዊነትን እንደ ብሔር ወስዶ መኖርን እንደሚመርጥ ብዙ ጊዜ ይታያል። ከዚህ ጋር በተያያዘ በምስለት ባህር ላይ የዋኙና የተመቻቸው የማንም ብሔር መባል የማይፈልጉና ኢትዮጵያዊ ብቻ መባል የሚሹ ብዙ ሰዎች አሉ። የነዚህን የፖለቲካ ተሳትፎም ማገናዘብ ጠቃሚ ነው። ደግሞ ይህ ቁጥር ገና ያድጋል። የወደፊቱን ማየት አለብን። ምን አልባትም ከዓመታት በኋላ በቁጥሩ ሁሉንም ብሔሮች በልጦ አንደኛ ይሆናል። ስለዚህ እነዚህን ተለዋዋጮችም ከግምት ስናስገባ የዘውግ ፖለቲካ በኢትዮጵያ ሜዳ ላይ ሊጥላቸው የሚችላቸው ብዙ ዜጎች እንዳሉና ዘውጋዊ ፖለቲካ ረጅም እድሜ የሌለው እንደሆነ ይታያል።

ሌላው መታሰብ ያለበት ጉዳይ ደግሞ የዘውግ ፖለቲካና የወያኔ የብሔር ፌደራሊዝም የሚያመጣውን የዴሞክራሲ ችግር (Democratic deficit) ነው። የወያኔ አባላትም ይህንን ነገር ይቀበላሉ። ከክልላቸው ውጭ የሚኖሩ ኢትዮጵያውያንን የፖለቲካ ተሳትፎ የሚገድብ ዴሞክራሲን ለማንሸራሸር የሚያስቸግር መሆኑን ማየት ይቻላል። በአሁኑ ሰዓት በኦሮምያ ብቻ 11 ሚሊዮን አማራዎች ይኖራሉ። የሐረሪ ክልል፣ የቤንሻንጉል ክልል፣ የአፋር ክልል፣ የጋምቤላ ክልል፣ የትግራይ ክልል እና የሶማሌ ክልል ህዝብ ብዛት ተደምሮ በኦሮምያ ውስጥ የሚኖረው አማራ በቁጥር ይበልጣል። ከኦሮምያ ክልል ውጭ በአማራና በተለያዩ ክልሎች የሚኖሩ የኦሮሞ ተወላጆች ከብዙ የደቡብ ብሔሮች በቁጥር ይበልጣሉ። በተለያዩ ክልሎች ኢትዮጵያውያን ተበትነው አገሬ ብለው ይኖራሉና የዘውግ ፖለቲካ አንዱ ችግር ይህን ግዙፍ ኢትዮጵያዊ የፖለቲካ ተሳትፎ ይገድባል ሰፊ Democratic deficit አለው።

ለአብነት የሐረሪን ክልል ስናይ የኢትዮጵያን የፌደረል ሥርዓት ውጥንቅጥ በሚገባ ያሳያል። ፕሮፌሠር መሳይ እንደሚያውቁት ሐረሪ የቆዳ ስፋቷ 334 ኪሎ ሜትር ስኩየር ያህል ሲሆን 183,415 የሚሆኑ ወንድና ሴት ኢትዮጵያውያንን ይዛለች። ከአቃቂ ቃሊቲ ክፍለ ከተማ በህዝብ ብዛት ታንሳለች። ይህ ክልል ሲዋቀር ለብቻው አንድ ክልል ይሆን ዘንድ የሚቀሰቅስ ምን ነገር እንዳለ አይታወቅም። የሆነ ሆኖ ግን ከሌሎች ክልሎች በጣም በተለየ መንገድ የሚታይ ጉዳይ አለው። ሐረሪ ካሏት ህዝብ መካከል 56.4% ኦሮሞዎች፣ 22.7% አማራዎች፣ 4.3% ጉራጌዎች፣ 1.53 % ትግሬዎች፣ 8.65% ሐረሪዎች፣ 1.26% አርጎባዎች ናቸው። ይህ ክልል ሲዋቀር ከሐረሪ ከተማ በተጨማሪ አሥራ ዘጠኝ ወረዳዎች ከኦሮምያ ተጨምረውበት እንደሆነ በዚህ ዙሪያ ጥናት ያካሄዱ ባለሙያዎች ይገልጻሉ። የኦሮሞው ቁጥር በአንደኛነት የበዛውና ከአጠቃላዩ የህዝብ ብዛት ከግማሽ በላይ የሆነው እነዚህ ቀበሌዎች ስለተጨመሩ ነው ማለት ነው። የሐረሪ ክልል የተቋቋመው ሀረሪ ባህሏን እንድትጠብቅ ነው እንዳይባል እጅግ ብዙ ኦሮሞዎችን ከኦሮምያ ክልል አምጥተው አቀላቅለዋቸዋል። ይህ ሁኔታ ደግሞ ብዙሃን ቡድን አነስተኛ በሆነው ህዝብ ላይ ሲጨመር የባህልና ቋንቋ መዋጥን ያመጣል እንጂ ለባህል ቀጥታ እድገት አይረዳም። በዚህ ክልል አወቃቀር ጊዜ ምንም ተጠይቅ የማይታይ ብቻም ሳይሆን የሚገርምም ነው። የክልሉ ባለቤት የሆነው 8.65% የሚሆነው ህዝብ ሲሆን 91% በላይ የሆነው ህዝብ የዚህ ክልል ዋና ባለቤት አይደለም። ፕሮፌሠር መሳይ ይህንን ምን ይሉታል? የሐረሪ ክልል የኢትዮጵያ ፌደራል ሥርዓት ውጥንቅጥ ማሳያ ናት። እንዲህ ዓይነት ለዴሞክራሲ መንሸራሸር አስቸጋሪ የሆነ ሳይንስ የጎደለው ክልል ያልተነካ ከቶ ምን ሊነካ። የወልቃይት ጠገዴ ጠለምትን ጉዳይ ስናይ የወያኔ ክልል ሲበዛ ችግር ያለበት መሆኑን እናያለንና እንዲህ ዓይነት ክልሎች በሚገባ መስተካከል አለባቸው።

ፕሮፌሠር መሳይ በዋናው የመፍትሔ ሃሳብ ባሉት ክፍል ላይ ሲያቀርቡ ሀገሪቱ ዘውጋዊ ፖለቲካንና ብሔራዊ አንድነትን አቻችላ እንድትኖር ይመክሩና በዘውግና በብሔራዊ አንድነት መካከል መጣጣምን የሚያመጣ ነው ካሏቸው አሳቦች ውስጥ አዲሲቱ ኢትዮጵያ ብሔራዊ ተቋማትን፣ ብሔራዊ መግለጫዎችንና ምልክቶችን ማጎልበት እንደሚረዳት ይገልጻሉ። ይሄ ሃሳብ በጣም አሳባዊ አይደለም ወይ? ነው ጥያቄው። የዘውግ ፖለቲካ እውቅና አግኝቶ ከተንሰራፋ በኋላ የዘውጎች መቀራረብ እንዲኖር መካከለኛነት እንዲመሰረት ይመክራሉ። ለመሆኑ ይህ መካከለኛነት ከየት ይመጣል? ዜጎች ይህን የመካከለኛነት ስሜት ሊያዳብሩ የሚችሉበትን፣ ይህን የመካከለኛነት ባህል ሊያደብሩ የሚችሉበትን ግሩም እርሻ መቼ አዘጋጀን? መካከለኛነት እኮ የባህርይ ለውጥ ነው። ይህን ለውጥ የሚያመጣው ደግሞ የፖለቲከኞችን ተክለ ሰውነት መካከለኛ አድርጎ የሚቀርጽ የፖለቲካ እምነት ነው። መጀመሪያ ኦሮሞ ነኝ፣ መጀመሪያ ትግሬ ነኝ፣ መጀመሪያ አደሬ ነኝ ወዘተ ከሚል የፖለቲካ ስሜትና ኢትዮጵያዊነትን በስሱ ከሚያሳይ የፖለቲካ እምነት እንዴት የመካከለኛ አገልግሎት ሰጩ ካህናትን ለማግኘት እንሞክራለን? በዘውግ ፖለቲካ ስር ያደጉና የዘውግ ፖለቲካ የቀፈቀፋቸው ፖለቲከኞች አዲስ አበባ ሲገናኙ ደርሶ ድንገት መካከለኛ ሊያደርጋቸው የሚችል ምን መሰረት ይኖራል። በስብሰባ ከዛሬ ጀምሮ መካከለኛ እንሁን እያሉ በማወጅ ይህ የመካከለኛነት አገልግሎት ስሜት አይዳብርም። በዘውግ ላይ የተመሰረቱ ፖለቲከኞች፣ ዘውጋቻውን አጥብቀው ይዘው በሚታገሉበት የፖለቲካ ድባብ ስር የዘውግ ፖለቲካ ልእልና በረበበበት ሀገር ውስጥ በርግጥ ብሔራዊ ተቋማትን ማጎልበት ይቻላል ወይ? የሚል በጣም ሃቀኛ ጥያቄ መነሳት አለበት። የፖለቲካው መሰረት ዘውግ ሆኖና አካባቢያዊ ማንነቶች ጡንቻቸው በፈረጠመበት ሀገር እነዚህ ብሔራዊ ተቋማት የሚባሉት ለኃይለኛው የዘውግ ፖለቲካ ድርጅት መጠቀሚያ ከመሆን አልፈው በራሳቸው በሁለት እግራቸው የሚቆሙበት መሬት አያገኙም። እርሻው አይመችምና አይበቅሉም።

መቼም ክርስቶስ ግሩም አስተማሪ ነው። አንድ ጊዜ ደቀ መዛሙርቱን ሲያስተምር ስለ ዘር ያስተምራቸው ነበርና እንዲህ አለ። “እነሆ፥ ዘሪ ሊዘራ ወጣ። ሲዘራም አንዳንዱ በመንገድ ዳር ወደቀና ወፎች መጥተው በሉት። ሌላውም ብዙ መሬት በሌለበት በጭንጫ ላይ ወደቀና ጥልቅ መሬት ስላልነበረው ወዲያው በቀለ፤ ፀሐይም ሲወጣ ጠወለገ፥ ሥርም ስላልነበረው ደረቀ። ሌላውም በእሾህ መካከል ወደቀ፥ እሾህም ወጣና አነቀው፥ ፍሬም አልሰጠም። ሌላውም በመልካም መሬት ላይ ወደቀና ወጥቶ አድጎ ፍሬ ሰጠ፥ አንዱም ሠላሳ አንዱም ስድሳ አንዱም መቶ አፈራ። ” ይላል። በርግጥም ዘውግን ባስቀደሙና ፖለቲካዊ ማንነታቸውን መስዋእት ለማድረግ በሰሰቱ ቡድኖች እርሻ ላይ ብሔራዊ ተቋማት ይጎለብታሉ ማለት ከንቱ ምኞት ነው። በቡድኑ ጥቅም የሰከረ ፓርቲ ኃይለኛ ሆኖ ሥልጣን ሲይዝ እነዚህን ምልክቶች እያጠፋ ብሔራዊ ተቋማቱን ለራሱ መጠቀሚያ እያደረገ ይኖራል። ሁል ጊዜም በእንዲህ አይነት አስፈሪ ግዛት ውስጥ የሚኖሩ ተቋማት ይሆናሉና ይሄ እንዴት መፍትሔ ሃሳብ ሊሆነን ይችላል? ዘላቂ ሠላምና መረጋጋትን ያመጣልናል ወይ? የሚለው ጉዳይ በጣም ትልቅ ጥያቄ ነው። ፖለቲካውን ዘውጌ አድርገን ስለብሔራዊ ምልክቶች ትምሀር ቤት ብናስተምር ምንም ጠብ አይልም። ብሔራዊ ተቋማትም ይሁኑ ምልክቶች የሚባሉት ሁሉ ጉልበት አይኖራቸውም። ይህን የሚያደርገው ወያኔ ብቻ አይደለም። ማንም በዘውግ ላይ የቆመ ኃይለኛ ፓርቲ ሲመጣ እነዚህን ምልክቶች መጠቀሚያ ነው የሚያደርጋቸው። ከሁሉም በላይ ደግሞ ሃገርን የሚያህል ነገር እንዲህ በጣም በቀጠነ ምልክት ለማቆም መሞከሩ ራሱ ለመረጋጋት መፍትሔ አይሆንም ብቻ ሳይሆን አለመረጋጋትን የሚያመጣ ነው።

አንዱ የፕሮፌሠር መሳይ የመፍትሔ ሃሳብ ችግር ይሄ ነው። ሀገርን የሚያህል ግዙፍ ማንነት በጣም በቀጠነ ምልክት ሊያቆሙ ይፈልጋሉ። ብሔራዊ ተቋማትንና ምልክቶችን መገለጫዎችን በዘውግ ፖለቲካ መሃል አብቦ ማየት ይፈልጋሉ። ዘውግ መኖሩ በራሱ አይደለም ችግሩ። ዘውጎችማ ይኑሩ። ጥንካሬና ውበት ይሆናሉ። ዘውግን ማጥፋት ሳይሆን ነገር ግን ዘውጎች ተሰባስበው መኖር ሲሹ አንድ የጋራ አዲስ ማንነት መፍጠር አለባቸው። ይህ ማንነት ማንንም ሳይጨፈልቅ መሆን አለበት። ቡድኖች የጠሉት ነገር ብሔራዊ ማንነት ሲፈጠር ቡድኖችን እየጨፈለቀና በአንዱ ቡድን አምሳል ሌላው እየተቀረጸ መሆኑን ነው። ይህንን ማስተካከል በርግጥ ያስፈልጋል። ሁለት የተለያዩ ባህል ያላቸው ቡድኖች አንድ የጋራ ቤት መሥራት ካማራቸው አንድ ሌላ ሦስተኛ ባህል አምጥተው ያ ሦስተኛ ባህል ሁለቱንም ቡድኖች ሊያያይዛቸው ይችላል። ይህ ሦስተኛ ባህል ደግሞ ዴሞክራሲ ሊሆን ይችላል። ይህ ባህል የሁሉ የጋራ ከሆነ ፖለቲካዊ ማንነታቸውን በአንድ ድንኳን ስር ለማድረግ እንዴት ይሳናቸዋል።

ሁለተኛው የፕሮፌሠሩ ሃሳብ ደግሞ የዘውግ ፖለቲካና ብሔራዊ አንድነት ሳይቃረኑ ይኖሩ ዘንድ ፕሬዚደንታዊ አስተዳደር የመከከለኛነት አገልግሎት በመሰጠት ሊያገለግል ይችላል ይላሉ። ፕሬዚዳንታዊ ሲሆን በቡድኖች ምርጫ የሚመጣው ፕሬዚደንት የብሔራዊ አንድነት መገለጫ ምልክት ሆኖ ይኖራል ማለት ነው። ይሄም ጥያቄ አለበት። በዘውግ ፖለቲካ ጨዋታ ውስጥ ያደገ ፕሬዚዳንት ልንመርጥ ነው ማለት ነው። ይህን ፖለቲካዊ ስብዕና የያዘን ሰው የቱንም ያህል ህግ ቢኖር በህግ የበላይነት ላይ ጥያቄ ያስነሳል። ዋናው ተፈላጊው ነገር ህጉ ብቻ ሳይሆን የባህሪ ለውጥ ነው። የሚፈለገው የዳበረ ጸባይ (character)ና ፖለቲካዊ ስብዕና ነው። በፕሬዚደንቱ ህይወት ውስጥ ከውስጥ የሚመነጭ የሃገር ፍቅር ስሜት ነው እንጂ መለኪያው ጥሩ ህግ አውጥቶ አንድ ዘረኛ ቢመጣ ያው ህጉን መጫወቻ ነው የሚያደርገው። የህወሓት ሰዎች ይሄውና ጥሩ ህግ እያሳዩ አይደል የሚጫወቱብን። አድልዎ የሚፈጽሙት የፖለቲካ ስብዕናቸው አካባቢ ችግር ስላለ ነው። ከውስጥ የሆነ የባህሪ ለውጥ ነው የሚያስፈልገን። ይህ መሆኑ ብቻ ሳይሆን ዋናው ችግር ሀገሪቱ በከፍተኛ የዘውግ ፖለቲካ ስር ባለችበት ሰዓት የምርጫ ጉዳይ በሚገባ መጠናት አለበት። በዘውግ ጊዜ ብሔራዊ ምርጫ ሁል ጊዜ ለማንነት ድምጽ (identity vote) በከፍተኛ ሁኔታ ይጋለጣል። ከራሱ ከፕሬዚዳንቱ የፖለቲካ መሰረትና ስብዕና በተጨማሪ ዜጎችንም በማንነት ድምጽ ውስጥ ወስዶ የሚዘፍቅ የፖለቲካ ከባቢ በሚኖርበት ሀገር ውስጥ ገለልተኛና የሁሉ አባት የሚሆን ፕሬዚዳንት መፈለግ ላም ካልዋለበት ሜዳ ኩበት ለቀማ መውጣት አይሆንብንም ወይ ነው ጥያቄው። ሰፊው ፖለቲካዊ ሥልጣን በዘውገኞች ተይዞ አንድ ፕሬዚዳንት ብንመርጥስ ይሄን ያህል ምን ለውጥ ሊያመጣ ይችላል። ፓርላማውም ይሰራ ዘንድ ከማንነት ፖለቲካ መጽዳት አለበት። ምን አልባት ሀገሪቱ በኮንፌደሬሽን አይነት አስተዳደር ስር ከተዳደረች ትክክል ነው። ፕሮፌሠር ያነሷቸው ምልክቶች ሊሰሩ ይችላሉ። ነገር ግን በፌደራል ሥርዓትና በአሃዳዊ ሥርዓት ውስጥ እነዚህ ያነሷቸው ምልክቶች በተግባር አሜኬላ ያለባቸው በመሆኑ ሊሰሩ የማይችሉ ናቸውና ለዚያች ሀገር መፍትሔ ይሆናል ወይ? ብሎ መጠየቅ ተገቢ ነው። ሌላው የዘውግ ፖለቲካ እንዳይነካ የሚፈልጉትን ፕሮፌሠር መሳይን መጠየቅ ያለብን ነገር የቀመር ጉዳይን ነው። እንደሚታወቀው ኢትዮጵያ በቁጥራቸው እጅግ የሚራራቁ ብሔሮች የሚኖሩባት ሀገር ናት። እነዚህ ዘውጎች ከፍተኛ የሆነውን ሥልጣን በምን ቀመር ሊከፋፈሉት ነው? በህዝብ ብዛት ከሆነ በቁጥራቸው የሚያንሱትን ቡድኖች ተስፋ የሚያስቆርጥ ከመሆኑ የተነሳ ወደ መገንጠል ሊወስዳቸው ይችላል። በከፍተኛ ቁጥር አካባቢ ያሉትም ፉክክር መግባታቸው አይቀርም። አንዱ የሚገጥመን ትልቅ ችግር ይሄ ነው። የጠራ ቀመር እናጣለን። ይህ ደግሞ ውሎ ሲያድር አለመረጋጋትን ያመጣል።

ከሁሉ በላይ ግን ፕሮፌሠር መሳይ ከበደን ወደዚህ ሃሳብ ምን አመጣቸው? የሚለውን ነገር ማንሳት ተገቢ ይመስለኛል። እንደሚመስለኝ ፖለቲካዊ ዘውገኝነትን በኢትዮጵያ ከሚገባው በላይ አጉልተው ያዩት ይመስላሉ። በጣም ስር የሰደደና ወደፊትም ጨርሶ የማንላቀቀው አድረገው ከማሰብ የመጣ ይመስላል። አለም ሁሉ ከዘውግ ፖለቲካ እየተላቀቀ ወደ ዴሞክራሲ አድጎ ሳለ ኢትዮጵያ ከዘውግ ፖለቲካ እስከ ሃቹ መውጣት እንደማትችል አድርገው ለምን ያስባሉ? ኢትዮጵያን ለምን ከዓለም ያወጧታል? ከዘውግ ወደ ዴሞክራሲ ወደ መርኅ ፖለቲካ ማደግ እኮ የሰው ልጆች የእድገት ውጤት ነው። የመማር ውጤት ነው። ስለዚህ ይህን የፕሮፈሰሩን ሃሳብ እቃወማለሁ። መሬቱ ላይ ያለው እውነት ከፕሮፌሠር መሳይ የተለየ ነው የሚመስለኝ። ከፍ ሲል እንዳልኩት ብዙው የኢትዮጵያ ቡድን የደቡብ ህዝብ የዘውግ ፖለቲካ የለውም። በአሁኑ ዘውግ በጣም ገነነ በተባለበት ዘመን እንኳን ማለቴ ነው። ሌላው ጉዳይ ደግሞ ዘውጌኛ ፖለቲካ በኢትዮጵያ መሰረተ ቢስ መሆኑን ለፕሮፌሠር መሳይ መግለጽ እወዳለሁ። በሰፊው የኢትዮጵያ ህዝብ ዘንድ የተጠላ ነው። ሰፊ ህዝባዊ መሰረት የለውም ማለቴ ነው። አንዱ ይሄ ነው። ሌላው ጉዳይ ግን ፕሮፌሠር አልማርያም ያሉት ጉዳይ ነው። ፕሮፌሠር አልማርያም በዚሁ ስብሰባ ወቅት አሜሪካውያን ከመላው አለም ተሰባስበው “እኛ ህዝቦች …” ማለት ከቻሉ እኛ ኢትዮጵያውያን ተስኖናል ብሎ ማሰቡ ትክክል አይደለም። የዘውግ ፖለቲካ በኢትዮጵያ በጥቂት ኤሊቶች የተጫነብን እንጂ የመረጥነው አድርጎ መቅረብ የለበትም። ሌላው መሰረታዊ ጉዳይ ደግሞ የዘውግ ፖለቲካ ስንል በኢትዮጵያ ምን ማለት ነው? ተብሎ መተንተን አለበት። በኢትዮጵያ ውስጥ ወገን ለይ ብሎ ብቅ ያለው ፖለቲካ ኃይማኖት አይደለም። የቋንቋና የባህል ቡድነኝነት ነው። ይህ ልዩነት ደግሞ ከዘር ልዩነት በታች ነው። ባህላዊ ቡድኖች የፖለቲካ ሥልጣን አምሯቸዋል። ምንም እንኳን ብዙሃኑን ባይወክሉም። እነዚህ ቡድኖች ሥልጣን በኃይል ያማራቸው ደግሞ እዚያው ክልላቸውን በማስተዳደር ላይ አይደለም እውነቱን ለመናገር። ዋናው ልባቸው የቋመጠው የፌደራል መንግሥቱን መቆጣጠር ነው። ለምን ከተባለ በዴሞክራሲና በፍትህ ላይ ተረማምዶም ቢሆን የቡድናቸውን ህልውና ለማስጠበቅና እድገትን ለማምጣት ጥሩ ስትረተጂክ ቦታ መስሎ ስለሚታያቸው ነው። በተለይ ኢኮኖሚክ አድቫንቴጆችን ለመውሰድ ስትራተጂክ ቦታ ነው ብለው ያስባሉ። ህወሓት የዘውግን ፌደራሊዝም ለኢኮኖሚክ አድቫንቴጅ ነው እየተጠቀመብት ያለው። ስለዚህ ነው ብሔራዊ ተቋማት ሁል ጊዜ በአደጋ ከባቢ ውስጥ እንዲኖሩ እንዲኮስሱ የሚያደርጋቸው። ወደ ኢትዮጵያ የዘውግ ፖለቲካ ጉዳይ እንመለስና እንግዲህ ዘውግ ስንል በአማርኛ ወገን ማለት ነው። የምን ወገንተኛ ስንል ደግሞ የባህልና ቋንቋ አርበኞች እንደማለት ነው። መቼም የኢትዮጵያ ቡድኖች በሰው ልጆች ከፍተኛ የሆነ የዘር ልዩነት ውስጥ አይገቡም። ሁሉም ጥቁር፣ ምሥራቅ አፍሪቃውያን ናቸውና። ሊያነሱ የሚችሉት ልዩነት በቋንቋ ማኅበረሰብ ወገንተኝነት ላይ የተመረኮዘ ነው ማለት ነው። ታዲያ እንዲህ አይነቱ ልዩነት በራሱ የማይለወጥ የማይነቃነቅ ማንነት ነው ወይ ወደሚል ጥያቄ እንመጣለን። ዛሬ ደቡብ አፍሪካ ውስጥ ነጭ፣ ጥቁር፣ ከለር ሁሉም በአንድ የፖለቲካ ድንኳን ውስጥ ገብተው ስለ ዴሞክራሲ ሲያወሩ እኛ ኢትዮጵያውያን ይህቺን የባህልና የቋንቋ ልዩነታችንን አጉልተን ዘውጌኛ ፖለቲከኞች ስንሆን ዓለም ምን ይላል?

ከማንነቶች መካከል የለውጥ ህግ የሚሰራበት አንዱ ማንነት ባህል ነው። ባህልና ቋንቋ የሚያድግ የሚሞት የሚለውጥ ነገር ነው። የብዓዴን፣ የኦህዴድ፣ የደኢህድን፣ የህወሓት አባላት ተሰብሰበው ሲነጋገሩ ሦስቱም ሱፍ ለብሰው ነው የሚታዩት። በአለማቀፉና በእርስ በርሱ የባህል ልውውጥና ውህደት ባህር ላይ ይዋኛሉ። ባህል በሁለት አቅጣጫ ያደጋል። አንደኛው በራሱ የለውጥ አቅጣጫ ያድጋል። ትውልድ አልፎ ትውልድ ሲተካ ባህሉን እያሻሻለው ይሄዳል። ይለወጣል። ሁለተኛው ደግሞ አብሮ ከሚኖራቸው ቡድኖች ጋር እየተዋሃደ ሳያውቀው አዳዲስ ባህሎችን እያሳደገ ይሄዳል። በመሆኑም ባህል የማይናወጥ የፖለቲካ የማእዘን ራስ ማድረጉ ሩቅ አለማየት ያስመስላል የሚሉ ወገኖች አሉ።

ዋናው ጉዳይ ለፕሮፌሠር መሳይ የሚቀርበው ጥያቄ ግን ወገንተኛ ፖለቲካ በብዙህ ሀገር ውስጥ ሳይንሳዊ ካለመሆኑ የተነሳ ሀገሮች ሁሉ ከዘውጋዊነት ወደ መርኅ እያደጉ ወደ ዴሞክራሲ እያደጉ በሚመጡበት ሰዓት ኢትዮጵያ ዋና የፖለቲካ መሰረቷን ዘውግ አድርጋ ብሔራዊ አንድነቷን በምልክት እንድትኖር ለምን ትመከራለች ነው። ለምን የተገላቢጦሽ አይሆንም። ዘውጋዊ ማንነቷን ከፖለቲካ አላቃ ባህላዊ ማንነቷን ደግሞ በተደራጃ ምልክት ለምን አታደርገውም ነው። ባህላዊ ማንነቶችን ለምን በቀጥታ ባህል አይረከብምና አሁን የመጣውን አዲሱን የአስተዳደር ዘየ ደግሞ ቶሎ ብለን ለሁላችን አድረገን አብረን አንኖርም። ሐረሪ ውስጥ ላእላይ ምክር ቤቱ የሐረሪን ባህል ጠባቂ ነው ይባላል። የፖለቲካ ውክልና ያለው፣ የአብዮታዊ ዴሞክራሲ አርበኛ ባህልን ለመጠበቅ ይሞክራል። ይሄ የሚያሳየው ፖለቲካው ራሱ ባህላዊ ፖለቲካ መሆኑን ነው። ይሄ ተለውጦ የባህል አርበኞች ቤት ለብቻው ቢበጅና ባህልና ፖለቲካ ቢሊያይ ጥሩ ነው። ልክ ኃይማኖትና ፖለቲካ የተለያዩ ናቸው እንደምንለው ባህልን ለብቻው ማስተዳደር ብንችል ቡድኖችን ከባህል አንጻር እንዳይዋጡ ማድረግና ሁሉም በባህሉ እንዲኮራ ማድረግ እንችላለን። በሌላ በኩል ደግሞ የምንፈጥረው የጋራ ኢኮኖሚያዊና ማህበራዊ ህይወት አድልዎ እንዳይኖረው የፍትህ አካሉን በጥሩ መሰረት ላይ ማቆም ይቻላል። ብሔራዊ ተቋማት በለሰለሰ እርሻ ላይ ስለሚዘሩ ዴሞክራሲያዊ ባህርያትን እያፈሩ ያድጋሉ። ከውጭው አለም ጋርም ሳንቸገር መኖር እንችላለን።

የፕሮፌሠር መሳይ ዓላማ ዘውግንና ብሔራዊ አንድነትን ማስታረቅ ነው። በመጀመሪያ ደረጃ ዘውግ (በኢትዮጵያ ሁኔታ) እና ብሔራዊ አንድነት መቼ ይጣላሉ። አይጣሉም እኮ። ባለፈው በጻፍኳት ጦማር ላይ የጠቀስኩትን እንደገና አሁንም መግለጽ እፈልጋለሁ። ቡድኖች በተፈጥሯቸው ላይ አይነቃቀፉም። ያንተ የልብስ ባህል አያምርም የእኔ ያምራል፣ ያንተ ቋንቋ አይጥምም የኔ መልካም ነው፣ ያንተ ምግብ ወዲያ የኔ ይጣፍጣል ወዘተ በሚል አይጋጩም። ይህ ልዩነታቸው አያጣላቸውም። ቡድኖችን ወደ ግጭት የሚወስደው ይህንን ጥበባቸውን ይዞ የፖለቲካ መጫወቻ የሚያደርግ አካል ሲፈጠር ያ አካል የሚቀሰቅሰው አስተዳደራዊ ችሎታን ወይም ጥበብን ከተፈጥሮ ጋር ስለሚያያይዘው ብርታትም ሆነ ድክመት የቡድኑን ስሜት ቶሎ የሚኮረኩርና የሚያነቃ ይሆናል። ከዚህ ክብ ውስጥ የወጣ አንድ ሰው በሚያደርገው መልካም ሥራ ቡድኑ ይረካል። ያጋንናል። ድክመቶች ሲታዩ ደግሞ ይደብቃል። ያፍራል። በአንጻራዊ ያሉት ቡድኖች የዚያን ሰው ድክመት አጠቃለው የቡድኑ አድርገው ያዩታል የሚል እምነት ያድርበታል። የተፈጥሮ ድክመት አድርገው ሌሎች ያስባሉ ብሎ ያስባል። እናም በዚህ ዙሪያ በሚደረጉ ክርክሮች ዙሪያ ሃፍረቱን አውልቆ ጥሎ አምክህኖትን ወዲያ ጥሎ ሞራልንና መርኅን እየረመረመ ያ ጥፋተኛ ትክክል ነው ብሎ ይከራከራል። ከፍ ሲል እንዳልነው መሰረቱ ስሜት በመሆኑና ለሱፐር ኢጎ ቦታ ስለማይሰጥ መርኅ በአደባባይ ይጣሳል። ይህ ነው ወደ ግጭት የሚያመራው። በመሆኑም በኢትዮጵያ ውስጥ ዘውግን ከብሔራዊ አንድነት ጋር አሳልጦ ለማስኬድ ፖለቲካን አውጥቶ በዴሞክራሲ ባህል አንጾ ያንን ሦስተኛ ባህል አድርጎና የጋራ አድርጎ በአንድ የፖለቲካ ጥላ ስር መኖር ነው ትልቁ መፍትሔ።

ሌላ ቁም ነገር ላንሳ። የኢትዮጵያን የቡድኖች ጥያቄ በሚገባ መግለጽ የተቻለ አይመስለኝም። በሃገራችን የቡድን ጥያቄ የለም ማለት ጥሩ አይደለም። በሚገባ አለ። በኢኮኖሚ ህይወቱ ሰፊው የኢትዮጵያ ህዝብ ተመሳሳይ ኑሮ ነው የሚኖረው። የሰሜን ገበሬ ከደቡቡ ከምእራቡ ከምሥራቁ ጋር ያው ነው። ከተሞች አካባቢ ሚዛናዊ ያልሆነ የሀብት ክምችት ይኖራል። ስለ ሰማኒያ በመቶው የኢትዮጵያ ህዝብ ስናወራ ግን አንድ አይነት የኢኮኖሚ ህይወትን ይኖራል። የደቡቡ ገበሬ በሰሜኑ ህይወት አልቀናም። የኦሮሞው ገበሬ በሲዳማው አልቀናም። ኢትዮጵያ ውስጥ ቡድን ከቡድን አልተጎዳዳም። በኢትዮጵያ ሁኔታ በቡድን ሊገለጽ የሚችል ችግር ካለ ከባህልና ቋንቋ አያያዛችን ጋር የተገናኘ ነው። በርግጥ ይህንን ችግር ለመፍታት አንዳንዴ የፖለቲካ ሥልጣንን መሳሪያ ለማድረግ ይሞከራል። ይሁን እንጂ ችግሩ በግልጽ ባህላዊ ነው። ባለፈው ጊዜ አቶ ሌንጮ ባቲ ጥሩ ነገር ተናግረዋል። እኛ ኦሮሞዎች የሚሰማን ነገር አለ። ኢትዮጵያ ኢትዮጵያ ስትሉ እኛን ያካተታችሁን አይመስለንም አይነት ተናግረዋል ። ይሄን መረዳት ለወደፊቷ ኢትዮጵያ አስፈላጊ ነው። በመሆኑም የሚታየው ችግር የባህል መዋጥ ችግር ነው። አንድ ባህል ሌሎቹን በከፍተኛ ሁኔታ ውጦ ይታያል። ይህንን ጥያቄ አቅልሎ የምግብ የልብስ የምናምን ጥያቄ ነው ማለት ጥሩ አይደለም። የቡድኖች ጥበብ ማንነትን የሚገልጽ በመሆኑ ጥንቃቄ ይሻል። ጥያቄያቸውን ዜጎች በተለያየ መንገድ ሊገልጹት ይሞክሩ ይሆናል እንጂ አንዱ ችግር የባህላዊ ማንነት መዋጥ ነው። አንድ ጊዜ ደቡብ ሄጄ የሆነውን ላውጋችሁ።

ቦታው ቡርጂ ነው። ቡርጂ የምትገኘው ወደ ኬንያ ጠረፍ አካባቢ ሲሆን በአማሮ፣ በጉጂ፣ በኮንሶ ብሔሮች ተከባለች። ብሄረሰቡ በቁጥር ብዙ የሚባል አይደለም። በአሁኑ አደረጃጀት በልዩ ወረዳ የተከለለ አካባቢ ነው። ዋና ከተማዋ ሶያማ ትባላለች። እዛች ትንሽየ ከተማ ውስጥ ጥቂት የምግብ ቤቶች አሉ። ታዲያ ከዕለታት አንድ ቀን ወደ አንዲቱ ምግብ ቤት አመራሁና ለምሳ ተሰየምኩ። ታዛዣ መጣች …

“ምን ላምጣ?”

“ኩርኩፋ” ትንሽ ላስፈግጋት ብየ እንጂ ምንም ምርምር አስቤ አልነበረም።

“ኩርኩፋ?”

“አዎ ትኩሱን ቶሎ በይ”

ሳቀች። እየደገመች ሳቀች። እኔም ዓላማየ ደክሟት ከሆነ ነቃ እንድትልና ዘና ባላ ከባቢ ተስተናግጄ እንድሄድ ዘና ብየ በልቼ እንድሄ ነበርና ዓላማየ ግቡን መታ ማለት ነው። ስለዚህ ወደ እውነተኛው ፍላጎቴ ተመለስኩና ኮስተር ብየ ያንኑ ጥብሴን አዘዝኩ። አመጣችልኝና ምግቡን ቁጭ እያደረገች።

“የምርህን ነው ግን?” አለችኝ።

“ምኑን?”

“ኩርኩፋ አላልከኝም። ከፈለክ አለ እሰጥሃለሁ።” አለችኝ።

ያዘዝኩት ምግብ ስላለና በውነት ማስቸገርም ስለመሰለኝ ግዴለም ሌላ ጊዜ … ብየ አመስግኘ ንግግራችን ተቋጨና ለቀልድ ብየ ያመጣሁት ነገር የዕለቱ አስተማሪ መሪ ሃሳብ ሆነና ሲያናውዘኝ ዋለ። በዚያች ከተማ ውስጥ አንድም የኩርኩፋ ምግብ ቤት የለም። የእንጀራና ወጥ ምግብ ቤት ብቻ ነው ያለው። ይህ የሆነው ደግሞ የሰሜን ሰዎች ስለሚበዙ አይደለም። ብዙ የሉም። ለራሳቸው ለቡርጂዎች የተዘጋጀ ምግብ ቤት ነው። በዚያ ማኅበረሰብ አይምሮ ውስጥ ምግብ ቤት ሲባል እንጀራ በወጥ ብቻ ነው። የሰሜን ባህል ውጧቸዋል። ጨርሶ ባይምሯቸው የራሳቸው ምግብ ለገበያ የሚውል አድርገው እንዳያስቡ አድርጓቸዋል ማለት ነው የሚል ከአቅሜ በላይ የሆነ ጥያቄ መጣና ትንሽ አንገላጀጀኝ። የቡርጂዎች ባህል እንኳን ወደ ብሔራዊ ከተማዎች ቀርቶ በቡርጂዎች ከተማ ሶያማ ውስጥ ገበያ ላይ አልወጣም ። ኩርኩፋ በነገራችን ላይ በጣም የወደድኩት ምግብ ነበር። ይህ ለእኔ ያስተማረኝ የኢትዮጵያ የባህል ፍስሰት ፈጽሞ ሊስተካከል ይገባዋል። መስተካከሉ ደግሞ ለሁላችን ጠቃሚ ነው። ሀገራችን የባህል ቫራይቲ እንዲኖራት ከመርዳቱም በላይ ለምግብ ዋስትናና ከድህነት ለመውጣት ለምናደርገው ጥረት ትልቅ ጥቅም አለው። ገበያ ያደራል። ከሁሉ በላይ ግን ቡድኖችን አንዳንዴ የሚያነጫንጫቸውን ሚስጥር መረዳት አለብን። ጥያቄው በፖለቲካ በኩል መልስ የሚያገኝ እየመሰላቸው ወደዚያ ይሮጣሉ እንጂ ከሚገባው በላይ የተጫናቸው ባህል አለ። በብሔር ዘለል ግንኙነት ጊዜ ሊያነጫንጫቸው ቢችል እውነት አለው። ኦሮሞ ነኝ ማለት የኦሮሞ ጥበቦችና ቋንቋ ሁሉ ባለቤት ነኝ ማለት ነው። እነዚህ ጥበቦች ገበያ ላይ ውለው ቢያይ ኮራ ብሎ ይናገራል። አዲስ አበባ ከተማ ውስጥ የኦሮምኛ ቋንቋ አካዳሚዎች ቢያይ ደስ ይለዋል። ከገበያ ተከልተው በሌላ ባህል ተውጦ ሲያይ እኔ ጥበብ የለኝም ወይ የሚል የችሎታ ጥያቄ በነፍሱ ሊያነሳ ይችላል። ሙሉ ቀን ራሴን ኦሮሞ አድርጌ እዚህ የምኖርበት ሀገር ሆኘ አስቤ አውቃለሁ። በትክክል የባህላዊ ማንነት ጥያቄ ሊያነሳ ይገባዋል። ታዲያ ይህንን የባህል መዋጥ ጥያቄ የሚፈጥረውን ስሜት ከተረዳን ማስተካከያውም አይከብድም። ወደ ፖለቲካ መሮጥና ፖለቲካን ለኢኮኖሚና ለባህል ማጉያ መሳሪያ አድርጎ ማሰብ ሙስና አለበት። ፖለቲካን የሁሉ መፍትሔ ሰጪ አድርጎ ማሰቡ ትክክል አይደለም። ማህበራዊ ችግሮቻችንን ማህበራዊ በሆነ መንገድ መፍታት ይሻላል። የባህል ጥያቄ የሚመለሰው ባህላዊ አስተዳደርን በተጠናከረና በተደራጀ ሁኔታ ስናዋቅረው ነው። ይሄ ነው የሀገሪቱን የማንነት ጥያቄ የሚፈታው። የእኩነትን ጥያቄ የሚፈታው።

ይህን ለማደረግ ደግሞ ባህላዊ አስተዳደሩ በሥርዓት መደራጀት አለበት። ኦሮሞ የገዳ ተወካዮቹን ይዞ፣ ኮንሶ ንጉሱን ይዞ ሌላው መሪውን የገደለውም እንዲሁ የማስመለስ ሥራ ሰርቶ ወይም የቋንቋና የባህሉን ማኅበረሰብ ተወካይ ሾሞ የባህል አርበኞች ቤት ማቋቋም ጥሩ ነው። ይህ የባህል አርበኞች ቤት ደግሞ በሆነ ኪዳን ሊያዝ ይገባዋል። ቡድኖች ባህላቸውን ለኢትዮጵያዊነት ሰውተው መልሰው የሚንከባከቡበትን ኪዳን ከገቡ የኢትዮጵያን ቡድኖች ባህል ሁሉ ሁልም ኢትዮጵያዊ ይደሰታል ደግሞም ይጠብቃል። እነዚህ ቡድኖች በአንድ ሃገር ጥላ ስር ይኖራሉና አንድ ከፍ ያለ ኪዳን መጀመሪያ መግባት አለባቸው። ኪዳን ሕገ መንግሥት ሳይሆን ከዚያ በላይ የሚውል ከፍ ያለ ኪዳን ማለቴ ነው። የባህል አስተዳደሩ የራሱ አሰራር ኖሮት ባህልን እየጠበቀ፣ የእርቅና የሠላም ሥራዎችን እየሰራ መኖር ይችላል። ባህል አስተዳዳሪ ሲኖረው የተዋጠው ባህል ከገባበት አዘቅት እንዲወጣ በማድረግ የእኩልነት ስሜትን በአደባባይ ያሳያል። ሌላው አስተዳደር ደግሞ ፖለቲካዊ ሲሆን ቡድኖች ሁሉ በያሉበት ተወያይተው ለመስዋእት ተዘጋጅተው የሚፈጥሩት ማንነት ነው። ኢኮኖሚያቸውንና ፖለቲካዊ ህይወታቸውን አተኩሮ የሚሰራ ሥርዓት ፈጥረው ይህ ሥርዓት ህይወታቸውን ወደ ተሻለ አቅጣጫ ይመራል። ብሔርን፣ ዘውግን ተገን አድርጎ የኢኮኖሚና የፖለቲካ ማዕከላዊ ኃይል ለማግኘት የሚደረገውን ጥረት ሁሉ ሙስና አድርገው አውግዘው በህጋቸው ከልክለው ቢኖሩ ችግሮች ሁሉ በሂደት እየተፈቱ ይመጣሉ። አንድነት በጣም አይቀጥንም። ፕሮፌሠር መሳይ ባሉዋቸው ምልክቶች ላይ የሚቆም ሳይሆን በተደላደለ መሰረት ላይ የቆመ ብቻውን መቆም የሚችል አካል ያለው ማንነት መፍጠር ይችላሉ። ከፍ ሲል እንዳልኩት የአንዳንድ ቡድን አባላት የቡድንን ስሜት በመጠቀም የኢኮኖሚና የማዕከላዊ ሥልጣን ፍላጎት ካለ ይህ ስሜት በራሱ ፍትሃዊ አለመሆኑ ብቻ ሳይሆን ዴሞክራሲያዊ ያልሆነ ሙስና ነው። በአንጻሩ ባህላዊ ማንነትን መንከባከብና ማንነቴ ተጎዳብኝ ራሴ ኢትዮጵያዊ ኢትዮጵያዊ አይሸተኝም ማለት ግን ፍትሃዊ ጥያቄ ነው።

አንድ ሌላ ነገር ከግንዛቤ መግባት ያለበት ይመስላል። እንደ ኢትዮጵያ ባለ ብዙ ዘውግ ባለበት ሀገር ፖለቲካው ዘውጌኛ ሲሆን የዘውግ አባላት በተለይም በፖለቲካ የበላይነት ያለው የቡድኑ አባላት ሲበዛ ትጉ ይሆኑ ይሆናል። ሲበዛ ምስጢር ጠባቂዎች፣ ሲበዛ ጠርጣሮች፣ ሲበዛ ስጉዎች ሊሆኑ ይችላሉ። ይህን ስነልቦና ከየት አመጡት? ብንል ቡድናዊ ህይወታቸው አንጻራዊ ፍክክር ውስጥ ገብቷል ብለው ስላመኑ ነው። አሁን የሚታየው አንጻራዊ የስሜት ጉልበታቸው ምን አልባትም አንድ ከቡድናቸው መሃል የበቀለ የሆነ ቡድን ማዕከላዊ ስልጣኑን ይቆጣጠርና ከዚያ በኋላ የነብር ጅራት ጨብጫለሁና አግዙኝ ይላል። ከለቀቅኩት ሌላው ቡድን ይመጣና ሥልጣን ላይ ሆኖ ወገኖቹን ሲጠቅም ነበር ብሎ ሁላችንን ስለሚፈጅ አያይዙኝ ብሎ በሚስጥር በቋንቋቸው ሹክ ይላል። ከፍ ሲል እንዳልነው የዘውግ ፖለቲካ ስሜታዊ በመሆኑ ቀላል የማይባል ደጋፊ ሊያገኝና ጅራት የመወጠሩን ሥራ ሊያግዙ የሚነሱ ሰዎችን ሊያገኝ ይችላል። ጅራቱን የያዘው ዋና ቡድን ኤነርጂ ለመጨመር ሲል “የኔ” ያላቸውን ቡድን አባላት ከሌሎቹ እንዲጋጩ ያደርጋል። ፕሮፓጋንዳዎች እየነዛ በሚገባ ይጠቀምባቸዋል። አልፎ አልፎም ትንሽ ጣል የሚያደርግላቸውም ጥቅማጥቅም የውሎ አበል ይኖራል። ይህንን የዘውግ ፖለቲካ ስነልቡና ማጤንም ተገቢ ነው። የመስኩ ተመራማሪዎች እንደሚናገሩት በዘውግ አገዛዝ ጊዜ ወደ ሥልጣን የመጣው ቡድን በቁጥሩ በጣም አነስተኛ ከሆነና ከጠቅላላው የሀገሪቱ ህዝብ ከሃያ በመቶ በታች ከሆነ አገዛዙ በጣም በጭካኔ ላይ ይመሰረታል ይላሉ። አሳማኝ ነው። ስጋት ስለሚኖርባቸው አንዴ የነብር ጅራት ጨብጠናልና አይነት ኑሮ ስለሚሆን ነው የሚጨክኑት። የሶርያን ጉዳይ ስናይ አሳድ ወደ 10 በመቶ ከሚሆነው አለዊትስ ብሔር አባላት የወጣ ሲሆን ከዚህ ውስጥ የራሱን ክብ በመሥራት ሥልጣን ላይ ያለ ሰው ነው። ጭካኔውን አለም ያወቀው ነው። እዚህ ላይ ማብራራት አያስፈልግም።

እነዚህ ገዢውን ክፍል ለማኖር በትጋትና በከፍተኛ ምስጢር የሚያገለግሉ ዘውጎች ቢገነጠሉና ራሳቸውን ሜዳ ላይ ለብቻው ቢያገኙት ደግሞ ይህ ትጋት፣ ስጋትና፣ ምስጢረኛነት ይጠፋል። በስቴት ጉዳይ መከፋፈል ይመጣል። ምን አልባትም አሁን ማይክሮ ልዮነት የሆኑ ልዩነቶች ተነስተው መከፋፈል ሊመጣ ይችላል።

በብሔር ፖለቲካ ጊዜ ሥልጣን ላይ ያለው ዘውግ እንዲህ ሲተጋ ሌሎች ቡድኖች ተገቢውን ቦታና ጥቅም አላገኘንም ያሉ ደግሞ በወቅቱ ሥልጣን ላይ ያለውን የራሳቸውን ቡድን ተወካይ አያምኑትም። ያፍሩበታል። አይተጉም። ችላ ይላሉ ማለት ነው። በዘውግ ላይ የሚቆም ፖለቲካ ትልቁ ችግር እንዲህ ቡድኖችን ሁሉ ግራ ማጋባቱና የመርኅን ቆብ ማስጣሉ ነው። ከዘውግ ፖለቲካ መሃል ሞደሬሽን መጠበቅ ተላላነት ነው። ሀገርን የሚያህል ግዙፍ ጉዳይ በእንዲህ ዓይነት ጨዋታ ውስጥ መክተት አደጋ ይኖረዋል። ለዚህ ነው በባህላዊ ወገንተኛነት ላይ መሰረቱን የጣለ ፖለቲካ እርስ በርስ ከማናቆር ይልቅ ወደ ልማትና ዘመናዊ አስተሳሰብ አይመራንም የሚያሰኘን ለዚህም ነው። ባህላዊ ፖለቲካ እንኳን በብዙህ ሃገር ይቅርና ለሆሞጂኒየስ ሀገሮችም አይጠቅምም። ሆሞጂኒየስ የሆኑ ሀገሮችም ቢሆኑ ፖለቲካቸውን ማራገብ ያለባቸው በሃይማኖታቸው ወይ በባህላቸው ሳይሆን በመርኅ በዴሞክራሲ ዙሪያ ቢሆን ነው የተሻለ ስብዕና ያለው ዜጋ ማፍራት የሚችሉት። ባህልንና ቋንቋን ከሚገባው በላይ ማረገብና የፖለቲካ ዋና መሰረት ማድረግ ሆሞጂኒየስ የሆኑ ሀገሮችን ምን አልባትም ከውጭ ሃገር ዜጎች ጋር የመኖር ክህሎታቸውን ሊጎዳ ብሎም ዚኖፎቢያም ሊያመጣ ይችላል። ቶለራንስ የምንለውን ሊጎዳባቸው ይችላል። መልቲ ካልቸራሊዝምን ይጎዳል። ስለዚህ የማንነት ፖለቲካ ለሆሞጂኒየስ ሃገራትም እንኳን አይመከርም።

በአጠቃላይ በኢትዮጵያ ዘላቂ ሠላምና መረጋጋትን ለማምጣት ኢትዮጵያን ዘላለማዊ ለማድረግ የዘውግ ፖለቲካ ፈጽሞ አይጠቅመንም። በዘውግ ፖለቲካና በብሔራዊ ፖለቲካ መካከል ደግሞ መሃል መንገድ የለም። ምን አልባት ፖለቲካችንን ከዘውግ ነጥቀን ካወጣን በኋላ ፌደራሊዝሙ በቋንቋ ኮሙዩኒቲ ይዘርጋ የሚል ሃሳብ ይመጣ ይሆናል። ይሄኛው ቢያንስ ትንሽ ይሻላል። ይሁን እንጂ ሀገሪቱ ከዚህም የተሻለ የፌደራል ሥርዓት መዘርጋት ትችላለች። ከፍ ሲል እንዳልኩት ኢትዮጵያ ዘውጎችን የሚንከባከብ አንድ ባህላዊ አስተዳደር የሚያሻት ሲሆን ይህ አስተዳደር የራሱ የሆኑ ፌደሬሽኖችን ሊመሰርት ይችላል። ይህ ፌደሬሽን በመሬት ላይ የማይነበብ ፌደሬሽን ቢሆንና በሌላ በኩል ለኢኮኖሚ እድገትና ለአሰራር አመቺነት ያለው ሳይንሳዊ የፌደራል ሥርዓት ቢፈጠር ሀገሪቱ ንጹህ ዴሞክራሲን እየተደሰተች በሌላ ብኩል ባህሏን እየተደሰተች መኖር ትችላለች። ፕሮፌሠር መሳይ እንዳሉት ምርጫዋን ደግሞ ፕሬዚደንታዊ ብታደርገው እጅግ ጥሩ ይሆናል። ከዚህ በፊት ከዘውግ ፖለቲካ ጋር በተያያዘ የመጣውን ክፍተት በመዝጋትና አንድነትን በማሳደግ በኩል ጉልህ ሚና ይኖረዋል። ይህ ፕሬዚደንታዊ ምርጫ ግን በዘውግ ፖለቲካ ስር ሳይሆን ፖለቲካው ከዘውግ ወጥቶ በንጹህ አይዲዮሎጂ ላይ ተመስርቶ ቢሆን ነው የሚሻለን።

በአጠቃላይ በኢትዮጵያ ዘላቂ ሠላምና መረጋጋትን ለማምጣት ኢትዮጵያን ዘላለማዊ ለማድረግ የዘውግ ፖለቲካ ፈጽሞ አይጠቅመንም። በዘውግ ፖለቲካና በብሔራዊ ፖለቲካ መካከል ደግሞ መሃል መንገድ የለም። ምን አልባት ፖለቲካችንን ከዘውግ ነጥቀን ካወጣን በኋላ ፌደራሊዝሙ በቋንቋ ኮሙዩኒቲ ይዘርጋ የሚል ሃሳብ ይመጣ ይሆናል። ይሄኛው ቢያንስ ይሻላል። ይሁን እንጂ ሀገሪቱ ከዚህም የተሻለ የፌደራል ሥርዓት መዘርጋት ትችላለች። ከፍ ሲል እንዳልኩት ኢትዮጵያ ዘውጎችን የሚንከባከብ አንድ ባህላዊ አስተዳደር የሚያሻት ሲሆን ይህ አስተዳደር የራሱ የሆኑ ፌደሬሽኖችን ሊመሰርት ይችላል። ፕሮፌሠር መሳይ እንዳሉት ምርጫዋን ደግሞ ፕሬዚደንታዊ ብታደርገው እጅግ ጥሩ ይሆናል። ከዚህ በፊት ከዘውግ ፖለቲካ ጋር በተያያዘ የመጣውን ክፍተት በመዝጋትና አንድነትን በማሳደግ በኩል ጉልህ ሚና ይኖረዋል። ይህ ፕሬዚደንታዊ ምርጫ ግን በዘውግ ፖለቲካ ስር ሳይሆን ፖለቲካው ከዘውግ ወጥቶ በንጹህ አይዲዮሎጂ ላይ ተመስርቶ ቢሆን ነው የሚሻለን። እግዚአብሔር ኢትዮጵያን ይባርክ።

አስተያየት ካለ አድራሻየ እነሆ!

This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.